پوکی استخوان علل ،تشخیص و درمان

پوکی استخوان علل ،تشخیص و درمان آن یکی از مهمترین مباحث از در زندگی هر فردی است .

استخوان بافتی زنده است که پیوسته به‌وسیله سلول‌هایی به نام استئوکلاست‌ها در حال تخریب و به‌وسیله سلول‌هایی به نام استئوبلاست‌ها در حال نوسازی است.

پوکی استخوان ( استئوپروز) زمانی رخ می‌دهد که میزان فعالیت سلول‌های استئوکلاست‌ها بیش از استئوبلاست‌ها باشد، در نتیجه موجب می‌شود که  میزان تخریب استخوان بیش از تشکیل آن باشد.

در اثر چنین تغییری، استخوان ضعیف شده، با کوچک‌ترین ضربه دچار شکستگی می‌شود. از دست دادن استخوان‌ها به طور خاموش اتفاق می‌افتد و اغلب اوقات هیچ علامتی تا زمان رخ دادن شکستگی وجود ندارد.

عوامل مستعد کننده پوکی استخوان

• سن: با شروع دهه چهارم زندگی به تدریج توده استخوانی کاهش می‌یابد.
• جنس: زنان چهار تا پنج برابر بیش از مردان به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند.
• سابقه فامیلی.
• یائسگی یا برداشتن تخمدان‌ها.
• استفاده درازمدت از برخی از داروها مانند استروئید‌ها ، تركيبات كورتيكواستروئيدي، کورتن‌ها، برخی از داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد تشنج، هپارین.
• بیماری‌های مزمن هورمونی و متابولیکی مانند دیابت، افزایش هورمون تیروئید و پاراتیروئید، بیماری‌های مزمن کبد وکلیه، اختلالات هورمون‌های جنسی.
• عدم تحرک.
• استعمال دخانیا ت و مصرف مشروبات الکلی.
• كمبود كلسيم.
• کمبود ویتامین D.

تشخیص

امروزه به مدد پیشرفت دانش روش‌هایی مطمئن برای تشخیص بیماری‌ها ابداع شده است.

برای تشخیص دقیق میزان تراکم استخوان‌ها بهترین روش، سنجش تراكم استخوان يا دانسيتومتري ( BONE MINERAL  DENSITOMETRY ) كه به اختصار‌BMD‌ نامیده می‌شود، است.

این روش می‌تواند  با دقت نسبتاً زيادي ، تراكم استخواني و نسبت آن را در مقایسه با استخوان سالم و سن مناسب و حتی درصد احتمال شکستگی استخوان در آینده  را تخمین بزند.

گفتنی است که اين روش  براي تشخيص و پيگيري درمان پوكي استخوان ،‌ دقيق‌تر از عكس‌برداري با‌ ‌اشعه می‌باشد.

درمان

درمان بیماری استئوپروز به دو بخش درمان‌هایی دارویی و درمان‌های غیر دارویی تقسیم می‌شود.

درمان دارویی که باید زیر نظر پزشک متخصص روماتولوژی و با توجه به شرایط بیمار صورت بگیرد شامل دسته‌ای از داروها است که باعث افزایش تراکم استخوان می‌شوند و می‌توانند سرعت کاهش توده استخوانی را به تعویق بیندازند. این داروها عبارتند از بیس‌فسفونات‌ها، داروهای مقلد استروژن، کلسیتونین تزریقی یا استنشاقی، و یا هورمون‌درمانی در خانم‌های یائسه.

درمان‌های غیردارویی شامل: تغذیه سالم، ورزش، جلوگیری از زمین خوردن، فیزیوتراپی و حمایت‌های روحی و روانی است.

مواد مغذی مناسب برای حفظ سلامت استخوان‌ها

• كلسيم: يكى از مواد سازنده استخوان است و مصرف مقدار كافى آن نقش مهمی هم در پيشگيرى و هم در درمان پوكى استخوان ایفا می‌کند. لبنيات منبع اصلى كلسيم هستند. ماهی کیلکا ، انواع حبوبات، سبزی‌های برگ سبز تیره حاوی کلسیم هستند. در مورد مصرف مکمل‌های کلسیمی حتماً باید به میزان و زمان مصرف آن دقت کرد.

مثلا اگر نیاز به مصرف دو قرص کلسیم در روز است نباید با هم مصرف شوند زیرا جذب آن کاهش می‌یابد. بهترین زمان مصرف مکمل‌های کلسیم صبح بعد از صبحانه و شب هنگام خواب است.

• ويتامين D: ویتامین D علاوه بر آن که باعث جذب کلسیم از روده و بازجذب مجدد آن توسط کلیه‌ها می‌شود، می‌تواند با اثر مستقيم روى سلول‌های سازنده استخوان‌ها ( اوستئوبلاست‌ها) باعث تحريك استخوان‌سازى شود. ویتامین D مورد نیاز بدن از تابش مستقیم نور آفتاب به بدن و برخی از غذاها مانند شیر غنی‌شده با ویتامین D، ماهی‌های چرب مانند ساردین و ماهی تن، جگر و تخم مرغ تأمین می‌‍شود. مکمل‌های ویتامین D در صورتی که افراد به نور آفتاب کافی در هوای پاک دسترسی نداشته باشند و یا دچار مشکلات تغذیه‌ای باشند توصیه می‌شود.

• پروتئين: پروتئین‌ها برای افزایش توده استخوانی در دوران کودکی و نوجوانی لازم هستند. آن‌ها با افزایش سن سبب حفظ توده استخوانی می‌شوند. کمبود پروتئین قدرت عضلات را کاهش می‌دهدکه همین امر خطر افتادن‌های پیاپی بیمار را افزایش می‌دهد. از سویی دیگر کمبود پروتئین در غذای روزانه به کاهش روند بهبودی در بیمارانی که دچار شکستگی شده‌اند منجرمی‌شود.
  گوشت قرمز ، مرغ ، ماهی، تخم مرغ و لبنیات، منابع بسیار خوبی از پروتئین حیوانی هستند. منابع گیاهی پروتئین شامل: حبوبات (برای نمونه عدس، لوبیا)، محصولات سویا (برای مثال توفو)، آجیل و دانه‌ها می‌باشند.
• منیزیوم: نقش مهمی در تشکیل استخوان دارد. کمبود منیزیم در افرادی که تغذیه صحیحی دارند نادر است. اما افراد مسن گاهی اوقات در معرض خطر کمبود خفیف منیزیم قرار می‌گیرند زیرا جذب منیزیم با افزایش سن کاهش می‌یابد. مواد غذایی که حاوی منیزیم هستند عبارتند از: سبزیجات سبز، حبوبات، آجیل، دانه‌ها، غلات تصفیه نشده و ماهی.
• روی: برای معدنی‌سازی استخوان مورد نیاز است. کمبود روی معمولاً با سوء تغذیه انرژی-پروتئین در ارتباط است، و می‌تواند به اختلال در رشد استخوان در کودکان منجر شود. منابع غذایی روی شامل: گوشت قرمز بدون چربی ، مرغ، غلات سبوس‌دار و حبوبات است.

• ویتامین K : برای معدنی‌شدن استخوان مورد نیاز است. شواهد نشان می‌دهد کمبود ویتامین k سبب کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی در افراد مسن می‌شود. منابع ویتامین k شامل: سبزیجات برگ سبز مانند کاهو، اسفناج و کلم، جگر، برخی از پنیرهای تخمیر شده و محصولات سویا است.

علاوه بر توصیه‌های بالا به یاد داشته باشید که اگر می‌خواهید استخوان‌های سالم و محمکی داشته باشید از مصرف فراوان:

• الکل، سیگار، قهوه، نمک و نوشابه‌های گازدار دوری کنید زیرا تمام مواد یاد شده از طریق مکانیسم‌های مختلفی به کاهش جذب و دفع کلسیم از ادرار منجرمی‌شوند.